Temat: Pamiątki po pasterstwie w Beskidzie Małym

Beskid Mały podobnie jaki inne pasma górskie w polskich Karpatach został zasiedlony przez osadników wołoskich przede wszystkim w XV i XVI wieku Ten pochodzący z południowych Karpat lud całkowicie zmienił oblicze słabo do tej pory zaludnionych gór .Wołosi wprowadzili gospodarke pasterską ,zainicjowali kulturę będącą mieszaniną różnych karpackich pierwiastków - kulturę góralska W przeciwieństwie do rozleglejszej częsci wschodniej ,gdzie śladem pasterstwa jest już tylko obecnośc polan , w zachodniej części Beskidu Małego do dzisiejszego dnia zachowało się nieco materialnych pamiątek po kulturze i gospodarce górali.Pierwsi wołosi dotarli do zachodniej części Beskidu Małego na początku XVI w Początkowo osiedlili się w wioskach państwa żywieckiego (Czernichów,Międzybrodzie Żywieckie ,Tresna ) oraz łodygowickiego (Łodygowice ,Wilkowice ,Mikuszowice)Następnie około roku 1564 ,pojawili się w wioskach starostwa lipnickiego (Straconka.,Międzybrodzie Lipnickie) .Stosunkowo szybko wprowadzili na tych terenach gospodarke pasterską .Z chwilą gdy osiedlali sie na stałe ,zaczeli zakładac w górnych częściach wsi przysiółki zwane zarębkami a karczując i wypalając lasy spowodowali powstanie szeregu polan na zboczach Groniczków ,Magórki,Czupla,Suchego Wierchu i Hrobaczej Łąki Z czasem zniszczenia w drzewostanach przybrały takie rozmiary ,że spowodowało to interwencje właścicieli dóbr. W połowie XVIII w w samej Straconce ,tylko na halach dworskich wypasano 500 owiec ,a ogólna ich liczba w tej wiosce musiała byc znacznie wyższa ,gdyz hale dworskie skupione w dwóch ,,szałasach" -Magurka i Gajka nie obejmowały Łysej Góry pokrytej licznymi polanami chłopskimi .O rozwoju gospodarki pasterskiej swiadczy również ilośc szałasów na danym terenie .W samej Straconce -najmniejszej wiosce na opisywanym obszarze ,w roku 1845 ,a więc w końcowym okresie świetności pasterstwa , na 25 halach stało jeszcze 12 szałasów pasterskich . Ich ilośc musiała byc spora również w państwie łodygowickim ,gdzie do dziś na poł-zach zboczach Magórki i Czupla znajduje się ślady  kilkudziesięciu  istniejących tam polan .Dużo było  ich równiez w Międzybrodziu Bialskim i Czernichowie ,na zboczach Hrobaczej Łąki , Nowego Światu i Suchego Wierchu .Bardzo duży wpływ na rozwój pasterstwa w tej części Beskidów miało bliskie położenie ,przemysłowych miast Bielska i Białej Na przełomie XVIII i XIX w w szybkim tępie rozwijał się w tych miastach przemysł włókienniczy .głównie wełniany .Wkrótce Bielsko wraz z Białą stały się jednym z trzech najwiekszych ośrodków włókienniczych w całej monarchi austro - węgierskiej .Fakt ten z uwagi na łatwy zbyt wełny ,sprzyjał rozwojowi pasterstwa . Jednak rozwój przemysłu spowodował wkrótce duże zapotrzebowanie na siłe roboczą ,nastąpił znaczny napływ obcej ludności do okolicznych wiosek .Jednocześnie miejscowa ludnośc porzucała dotychczasowe zajęcia, w tym i pasterstwo ,na rzecz pracy w przemyśle . Dodatkowym czynnikiem ,który ujemnie wpłynął na pasterstwo było zniesienie w 1853 r serwitutów ,a więc prawa do wypasu owiec i bydła w lasach dworskich.                                                                                                                                . Wędrując szlakami coraz częściej stajemy się świadkami niepokojącego zjawiska każdego roku z górskich hal znika kilka starych szałasów . Nie naprawiane od wielu lat ,padają pod naporem śniegu a często wiatry halne kończą proces zniszczenia Przez następne lata pozostaną po nich tylko wspomnienia . Skoro nieunikniony jest konies szałasów , utrwalajmy i dokumentujmy je choc na fotografiach , niechże pozostanie po nich  jakiś ślad , niech potomni wiedzą że góralszczyzna w XIX w sięgała po  Straconke, Mikuszowice, Wilkowice i Międzybrodzie

Bez wycieczek,podróży,życie ludzkie upływa beztreściwie,nudno i szaro ,toteż one nie tylko urozmajcają,ale rzec można przedłużają nasze życie                             K.SOSNOWSKI

2

Odp: Pamiątki po pasterstwie w Beskidzie Małym

chciałbym dodać, że wołochom zawdzięczamy także wiele nazw w Beskidach....Palenica, Wajdów Groń.  Często mówimy o grapach, czy groniach.  Sam "beskid" to pamiątka po tych pasterzach:)
Nazw takich jest wiele.

Czy posiadasz może zdjęcia takich szałasów? Nie miałem okazji nigdy ich zobaczyć.

3

Odp: Pamiątki po pasterstwie w Beskidzie Małym

Ja miałem możliwość dzisiaj doglądnięcia fundamentów po starym szałasie pod Cisową Grapą Południową . Jak podaje Truśw czasie II w.ś. mieli rezydować w nim partyzanci.

Również polecam publikacje w Wierchach Stanisława Leszczyckiego p. t. "Szałasy kamienne w Beskidzie Małym". Wspomina o ok. 40 skartowanych szałasów w naszym Beskidzie. O tych prastarcych i prymitywnych konstrukcjach wspomina także sam Sosnowski w Wierchach w artykule p.t. "Beskid Mały". Największą ilość takich domków wskazują w ok. Kiczery i Jaworzyny.

Szałasy takie konstruowano bardzo prymitywnie, z głazów piaskowca miejscowego niespojonych, jednak na tyle umiejętnie ułożone, iż ściany były mocne i szczelne, a wewnątrz posiadały odpowiednie wgłębienie, ramy dla ewentualnych okien, półki itp. Zazwyczaj były to budynki prostokątne, różnej wielkości. Najmniejszy wynosił 2 x 3 m, a największy 4 x 5 m. Dach był pokryty deskami lub gontem. Kształt dachu był rozmaity, ale najczęściej był to dwuspadowy. Nad drzwiami nie było  wysuniętego wypustu, tak typowego dla szałasów drewnianych w innych okolicach. Konstrukcja dachu była na "kozły" lub na "sochy i ślemię". Drzwi zaprawione w ramach drewnianych, nie było progu, a czasme i górnego ocapu. Wewnątrz szałasy urządzone były prymitywnie. Prócz półek w ścianach znajdowały się krzesełko (czasami dwa) z rozpołowionego pnia świerkowego i kilka kołków dla zawieszenia sprzętu. Często w szałasach można było spotkać piąterko zbudowane z żerdek służące noclegowisku dla mieszkających, ponieważ dół ybł przeznaczony dla bydła (względnie owce lub kozy). Szałasy nie posiadały zasadniczo wewnątrz ogniska. Było ono zakładane na zewnątrz na polu. ze względu na zmienna pogodę ognisko zabezpieczało się daszkiem wspartym na sochach i ślemieniu (tak powstawał rodzaj prymitywnej kuchenki z  czasem rozbudowywanej). Szałasy były budowane zazwyczaj na skraju polany, na granicy lasu, często na jej dolnym krańcu, ponieważ łatwiej było o dostępność wody, która w dużym stopniu decydowała o położeniu szałasu. Drzwi były zorientowane do środka polany (łatwiejszy zwóź siana). Obok szałasu można było spotkać kilka drzew, które miały ochraniać budynek przed wiatrem.

Użytkowanie szałasów było rozmaite. Szałasy były zamieszkiwane przez kilka dni na wiosnę (maj) i jesienią (koniec września) w przypadku upraw rolnych (ziemianki, owies). Głównym jednak zadaniem szałasu była ochrona zebranego siana, ponieważ większość tych prymitywnych domków była położona na polanach sianokośnych, stąd można było spotkać osobę przez kilka dni w lipcu względnie sierpniu, a po sianokosach wypędzało się na polany bydło, które pozostawało tu do września. Mleko odnosiło się do wsi, która była oddalona nie więcej jak na godzinę drogi.

W rozmieszczeniu szałasów uderza fakt, iż oddalone są one nieznacznie od stałych siedzib (1/2 do 1 godziny). Praca w górach mogła się zatem odbywać bezpośrednio ze stałej siedziby..

----------------------------------------
Największą ozdobą naszego Beskidu [...] są jego urocze doliny. Wprawdzie dawno już straciły one charakter pierwotności i dzikości, [...] ale mimo wszystko nie są pozbawione swoistego wdzięku, chociaż wszędzie już widoczne są ślady rąk ludzkich.
- Jan Galicz

4

Odp: Pamiątki po pasterstwie w Beskidzie Małym

Do tego tematu dobrze pasuje artykuł autorstwa Andrzeja Skotnickiego "Pamiątki po pasterstwie w Beskidzie Małym. Beskid Mały - część zachodnia: Grupa Magurki WIlkowickiej i Czupla", opublikowany w "Pamiętniku PTT" t. 6, Kraków 1997.

5

Odp: Pamiątki po pasterstwie w Beskidzie Małym

jedne z najlepiej zachowanych ruin takiego szałasu kamiennego na polanie Kuflówka

http://lh4.ggpht.com/_A22hZot4HrQ/TAK5UeqMgbI/AAAAAAAACgQ/lNelHMxMZIg/czernich%C3%B3w%2C%20gronik%2C%20przys%C5%82op%2C%20czupel%2C%20magurka%2C%20czupel%2C%20suchy%20wierch%2C%20czernich%C3%B3w%20123.jpg

http://lh4.ggpht.com/_A22hZot4HrQ/TAK5W8K-wWI/AAAAAAAACgU/KQ_QNFH9YbE/czernich%C3%B3w%2C%20gronik%2C%20przys%C5%82op%2C%20czupel%2C%20magurka%2C%20czupel%2C%20suchy%20wierch%2C%20czernich%C3%B3w%20131.jpg

a tyle pozostało po szałasie kamiennym na Polanie Koliby

http://lh5.ggpht.com/_A22hZot4HrQ/TAK8OCEOc9I/AAAAAAAACjI/x2AnSRjB-wU/czernich%C3%B3w%2C%20gronik%2C%20przys%C5%82op%2C%20czupel%2C%20magurka%2C%20czupel%2C%20suchy%20wierch%2C%20czernich%C3%B3w%20139.jpg

ruiny starego schronu kamiennego pod Cisową Grapą Południową (Wielka Cisowa Grapa)

http://lh6.ggpht.com/_A22hZot4HrQ/TALFZmfZ-KI/AAAAAAAACsM/nUNesmCuWuE/nowa%20wie%C5%9B%2C%20kocierska%2C%20kocierz%2C%20cisowa%2C%20isepnicka%2C%20kiczora%2C%20%C5%BCar%2C%20por%C4%85bka%20177.jpg

----------------------------------------
Największą ozdobą naszego Beskidu [...] są jego urocze doliny. Wprawdzie dawno już straciły one charakter pierwotności i dzikości, [...] ale mimo wszystko nie są pozbawione swoistego wdzięku, chociaż wszędzie już widoczne są ślady rąk ludzkich.
- Jan Galicz

6

Odp: Pamiątki po pasterstwie w Beskidzie Małym

A tu prezentuje skany fotografii Stanisława Leszczyckiego

http://bacadom.republika.pl/szalasy.jpg

Szałasy kamienne w Beskidzie Małym Wierchy 1932 (rocznik dziesiąty) str.120-123

----------------------------------------
Największą ozdobą naszego Beskidu [...] są jego urocze doliny. Wprawdzie dawno już straciły one charakter pierwotności i dzikości, [...] ale mimo wszystko nie są pozbawione swoistego wdzięku, chociaż wszędzie już widoczne są ślady rąk ludzkich.
- Jan Galicz

7

Odp: Pamiątki po pasterstwie w Beskidzie Małym

baca napisał/a:

ruiny starego schronu kamiennego pod Cisową Grapą Południową (Wielka Cisowa Grapa)

Wędrując MSB zauwazyłam te ruiny, ale zupełnie nie pamiątałam co to jest. Dopiero odrabiając zeległości w czytaniu postów na forum sprawa stała się dla mnie jasna smile

Wokół góry, góry i góry...i całe moje życie w górach, ileż piękniej drozdy leśne śpiewają,niż śpiewak płatny na chórach. Wokół lasy, lasy i wiatr...i całe życie w wiatru świstach. Wszyscy, których kocham, wita was modrzewia ikona złocista. (J.Harasymowicz) smile

8

Odp: Pamiątki po pasterstwie w Beskidzie Małym

Najlepiej zachowany szałas kamienny, starej pierwotnej konstrukcji znajduje się w paśmie Łysiny na Przykrzycy.

----------------------------------------
Największą ozdobą naszego Beskidu [...] są jego urocze doliny. Wprawdzie dawno już straciły one charakter pierwotności i dzikości, [...] ale mimo wszystko nie są pozbawione swoistego wdzięku, chociaż wszędzie już widoczne są ślady rąk ludzkich.
- Jan Galicz

9

Odp: Pamiątki po pasterstwie w Beskidzie Małym

Łysinę przedreptałam smile szkoda, że nie wiedziałam o szałasie bo może skusiłabym się go odwiedzić hmm

No cóż jest powód do powrotu big_smile

Wokół góry, góry i góry...i całe moje życie w górach, ileż piękniej drozdy leśne śpiewają,niż śpiewak płatny na chórach. Wokół lasy, lasy i wiatr...i całe życie w wiatru świstach. Wszyscy, których kocham, wita was modrzewia ikona złocista. (J.Harasymowicz) smile